در ادبیات معماری سازمانی، از استعاره بدهی معماری (Architecture Debt) برای بیان فاصله‌ای که یک سازمان از وضعیت مطلوبش دارد استفاده می‌کنیم. بدهی معماری در نتیجه عدم واکنش صحیح و کامل یک سازمان به پیش‌ران‌های تغییر (محیطی و درونی) ایجاد می‌شود. وقتی سازمانی در مواجهه با یک پیش‌ران تغییر، برای واکنش سریع و حفظ کارکردهای عادی‌اش، قید کیفیاتی چون یکپارچگی، بهینگی، عدم‌افزونگی و ... را می‌زند، در واقع برای خود بدهی معماری ایجاد می‌کند. به بیان دیگر، بدهی معماری حاصل فدا کردن کیفیات مطلوب معماری، برای حفظ کارکرد است. از آنجا که میزان بدهی معماری همه سازمان‌ها به‌طور معمول روبه‌افزایش است، برای کاهش آن باید هر از گاهی چرخه‌های اصلاح و بهبود معماری را اجرا کرد. در غیر این‌صورت، بدهی معماری به‌صورت مداوم افزایش می‌یابد و انباشته می‌شود، و با این افزایش، بازپرداخت آن هم مرتباً دشوارتر می‌شود.

هیچ سازمانی را از داشتن میزانی بدهی معماری گریزی نیست. اما همچون بدهی مالی، در مورد بدهی معماری هم، هر سازمانی حد یا آستانه‌ای دارد که اگر بدهی معماری‌اش از آن آستانه فراتر رود، دیگر «بازپرداخت» بدهی برایش ناممکن می‌شود. عبور از این آستانه، که معمولاً به‌دلیل بی‌توجهی مستمر به معماری و روزمرگی در واکنش به تغییرات است، سازمان را در حالتی قرار می‌دهد که حتی اگر هم بخواهد، دیگر نمی‌تواند بدهی معماری خود را کاهش دهد و به سطح قابل‌قبول برساند. این حالت را می‌توان همان «ورشکستگی سازمانی» تعبیر کرد. همان‌طور که ورشکستگی مالی زمانی اتفاق می‌افتد که دارایی‌های یک فرد یا شرکت، کفاف پرداخت بدهی‌هایش را ندهد، ورشکستگی سازمانی هم به‌معنی آن است که سازمان، از حداقل قابلیت‌های لازم برای اصلاح و بهسازی معماری خود محروم مانده است. چنین سازمانی، معمولاً از اجرای کارکردهای عادی خود هم بازمی‌ماند و حتی اگر عزم بهبود را داشته باشد، توان بازیابی خود و اجرای فرآیندها و چرخه‌های بهبود را ندارد.

متأسفانه بر خلاف ورشکستگی مالی، در مورد ورشکستگی سازمانی، وضعیت تعریف‌شده رسمی و قوانین و مقررات حمایتی وجود ندارد. به‌همین دلیل، سازمانی که به این مرحله از ناتوانی در خودبهبودی رسید، با اینکه در ظاهر ادامه حیات می‌دهد، اما عملاً غیر از اتلاف و اسراف منابعِ در اختیار، کار دیگری نمی‌تواند انجام دهد.

خوب فکر کنید! در اطراف خود چند سازمان و نهاد ظاهراْ در حال کار، و در واقع «ورشکسته» می‌شناسید؟

لینک مطلب در لینکدین.